ஸ்ரீசௌமிய நாயகித் தாயார்.

கர்நாடக மாநிலம், மாண்டியா மாவட்டத்திலுள்ள நாகமங்கலா என்ற ஊரில் சௌமிய கேசவப் பெருமாள் ஆலயம் அமைந்துள்ள  ஆயிரம் ஆண்டுகள் பழமையும் பெருமையும் கொண்ட ஸ்ரீசௌமிய கேசவர் ஆறடி உயரத்தில் அர்ச்சா மூர்த்தியாக . பெருமாள் நின்ற கோலத்தில் எழுந்தருளி காட்சி தருகிறார். 

கேசி என்ற அரக்கனை வதைத்த மூர்த்தியானபடியால் கேசவர்
என்று அழைக்கப்படுகிறார். தேவி ஸ்ரீசௌமிய நாயகித் தாயார்.

பொதுவாக திருமால் திருவுருவங்களில் பின்கரங்களில்
வலப்புறம் சக்கரமும் இடப்புறம் சங்கும் காணப்படும். 

 இங்கோ பின் வலக்கரத்தில் சங்கும் இடக்கரத்தில்
சுதர்சன சக்கரத்தையும் ஏந்தியபடி காட்சி தருகிறார். 

முன் வலக் கரத்தில் தாமரை மலரும் இடக்கரத்தில் கதையும் ஏந்தியுள்ளார்.

ராஜகோபுரத்தின் முன்பாக சுமார் 55 அடி உயரமுள்ள
விஜயஸ்தம்பம் என்னும் கருடஸ்தம்பம் உள்ளது. 

இதை ஸ்ரீஇராமானுஜரே பிரதிஷ்டை செய்ததாகக் கூறப்படுகிறது. 

இந்த ஸ்தம்பத்தின் ஒரு புறத்தில் பெரிய திருவடி யான கருடனும் 

மறுபுறத்தில் சிறிய திருவடியான அனுமனும் சிறு குழந்தை போன்று உச்சிக் குடுமி யுடன் அழகிய சிலை வடிவில் காட்சியளிக்க்கிறார்  அனுமனை 

அழகிய ஏழு நிலை ராஜகோபுரம் வழியே  ஒருசில படிகள் ஏறியவுடனே நுழைவாயிலில் இருந்தபடியே ஸ்ரீசௌமிய கேசவரைத் தரிசிக்கலாம். 

சிவராத்திரி நாளன்று இறைவனின் முன்புள்ள
விஜய ஸ்தம்பத்தின் அருகில் லட்ச தீபங்கள் ஏற்றப்படுகின்றன. 

அன்று ஆலயமே தீபஒளியில் தீபாவளி போன்றே காட்சியளிக்கும்.
அந்நாளில் ஏராளமான பக்தர்கள் திரள்கின்றனர்.

ஸ்ரீசௌமிய கேசவப் பெருமாளின் வலப்புறம் ருக்மிணி, சத்யபாமாவுடன் புல்லாங்குழல் ஊதும் ஸ்ரீவேணுகோபாலர் சந்நிதி உள்ளது. 

 ஐந்து தலை நாகத்தின் கீழ் அமர்ந்த நிலையில் 
ஸ்ரீலட்சுமி நரசிம்மர் அருள்பாலிக்கிறார்....

அடுத்து ஸ்ரீ பூமிதேவி, நீளாதேவி சமேத ஸ்ரீபரவாசு தேவர்,
ஆழ்வார்கள், ஆசார்யர்கள், சக்கரத்தாழ்வார் சந்நிதிகள் உள்ளன.

ஹொய்சாள மன்னர்களின் ஆலய கட்டிட பாணிக்கு
உதாரணமாக  திகழும் நாகமங்கலா திருத்தலம்
நாக மண்டல பணிபாரக க்ஷேத்திரம் என்று அழைக்கப்படுகிறது. 

அனந்தபுரம் என்ற பெயரும் உண்டு. 

நாகமண்டலம் என்பது ஆதிசேஷனைக் குறிக்கும். 

மகாமண்டபத்தின் மேல் ஆதிசேஷன் மண்டலாகாரமாகத் தன்னைச்
சுற்றிக் கொண்டு சங்கின்மீது  வேறெங்கும் காணாத அபூர்வ அமைப்பில் 

அமர்ந்திருப் பதாக வடிக்கப்பட்டுள்ளது.

 108 சங்குகளின் அமைப்பின் மீதுள்ள ஒரு பெரிய சங்கின்மீது உடலைச் சுற்றி வளைத்து அமர்ந்திருக்கும் ஆதிசேஷனுக்கு திருமஞ்சன வழிபாடு சிறப்பாகும். 

சர்ப்ப தோஷம், திருமண முறிவு, பயம், வியாதி போன்றவை அகலவும்; மணப் பேறு, மகப்பேறு வேண்டியும் திருமஞ்சனம் செய்கின்றனர். 

புவனேஸ்வர மண்டபம் என்னும் இந்த மண்டபத்திலுள்ள ஆதிசேஷனின் மண்டலாகார அமைப்பு மிக அழகிய சிற்ப வேலைப்பாடுகளுடன் திகழ்கிறது.

அனைத்து நாக தோஷங்களுக்கும்  நாகமண்டலா திருத்தலம்
 பரிகாரத் தலமாகத் திகழ்கிறது. 

ராகு- கேது ஆகிய வற்றால் திருமணத்தடை, சந்தான பாக்கியமின்மை போன்ற பல்வேறு பிரச்சினைகளுக்குத் தீர்வு தரக்கூடிய திருத்தலம் இது.

வாயிலில் உள்ள தீப கம்பத்தின்மீது யுகாதி, சிவராத்திரி, கார்த்திகைப் பௌர்ணமி போன்ற நாட்களில் தீபங்கள் ஏற்றப்படுகின்றன.

மைசூர்- மாண்டியாவிலிருந்து 40 கிலோமீட்டர் தூரத்தில் உள்ள நாக மங்கலாவுக்குச் சென்றால், அருகிலுள்ள மேல்கோட் நாராயணபுரம் பெருமாளையும் சேவிக்கலாம்.
பெங்களூரிலிருந்து 170 கிலோமீட்டர் தூரத்தில், மேல்கோட்- மங்களூர் சாலையில் நாகமங்கலா உள்ளது.